Muzeum Papiernictwa w Dusznikach- Zdroju od 1968 r. mieści się w XVII-wiecznym młynie papierniczym. Położone jest na południowych obrzeżach miasta, nad Bystrzycą Dusznicką, nieopodal międzynarodowej drogi biegnącej do Czech. Zabudowania składające się na młyn papierniczy powstawały z czasem. W 1605 r. zakończono budowę budynku głównego, który w przeszłości pełnił funkcję mieszkalno-produkcyjną. Jest to ceglano-drewniana konstrukcja zakończona gontowym dachem. W przyziemiu budynku tworzono papier, na wyższych piętrach znajdowały się mieszkania właścicieli oraz pozostałe pomieszczenia produkcyjne, a na poddaszu suszarnia papieru. Wejście wiedzie przez drewniany most i pawilon zwieńczony gontowym dachem. W XVIII w. od strony południowo- wschodniej dobudowano do papierni suszarnię. Stropy i ściany w niektórych pomieszczeniach papierni zdobią malowidła z XVII-XIX w. przedstawiające m.in. motywy roślinne, architektoniczne, biblijne oraz eliptyczną kopułę z lunetą.
Początek papiernictwa na Dolnym Śląsku sięga co najmniej XV w., kiedy to powstała papiernia we Wrocławiu. Pierwszym znanym papiernikiem wrocławskim był Hans Haunolt. W kolejnych dwóch stuleciach na całym Dolnym Śląsku powstały liczne młyny papiernicze, jednak przetrwał tylko ten w Dusznikach-Zdroju. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1562 r. Obecna konstrukcja budynku głównego pochodzi z 1605 r., ponieważ budynek ten wymagał odbudowy po powodzi w 1601 r. Znamy też nazwiska kolejnych właścicieli: Tepperowie, Kretschmerowie, Hellerowie i Wiehrowie. Zasłużeni byli Kretschmerowie, którzy m.in. odbudowali młyn po powodzi w 1601 r. i zdobyli przywilej dostarczania papieru do wszystkich urzędów Wrocławia. Hellerowie rozbudowali papiernie oraz wprowadzili nowe urządzenia np. koło nadsiębierne czy urządzenie służące do przetwarzania szmat na masę papierniczą zwaną holendrem. Dobudowali też suszarnię papieru i sortownię szmat. W tym czasie (XVIII w.) papier dusznicki dorównywał najlepszym tego typu wytworom z Francji i Holandii. Odkąd w 1834 r. rozpoczęto masową produkcję papieru na Śląsku, papiernia zaczęła mieć problemy z konkurencjom. Na początku XX w. Carl Wiehr zakupił cylindryczną maszynę do wyrobu papieru i tektury, jednak był to już powolny koniec działalności młyna. W 1937 r. zakończono wytwarzanie papieru, a młyn papierniczy dwa lata później przeszedł na własność miasta.
W latach 1947- 1952 budynek młyna został zabezpieczony przez Fabrykę Papieru w Młynowie koło Kłodzka, która została włączona w tych latach do Bardeckich Zakładów Celulozowo-Papierniczych. Jednak zabrakło pieniędzy na ponowne rozpoczęcie produkcji papieru. Władze Dusznik starały się w następnych latach zyskać pomoc różnego rodzaju instytucji. W końcu udało się zgromadzić grupę osób zainteresowanych otwarciem muzeum w młynie papierniczym. W 1961 r. na podstawie uchwały Prezydium Miejskiej Rady Narodowej stworzono Komitet Organizacyjny. Zapobiegło to dalszej dewastacji budynku oraz innym niekorzystnym pomysłom np. stworzenia tam magazynu warzyw i owoców. Kontrolę nad pracami przejął społeczny opiekun zabytków, miłośnik papieru i drukarstwa, Michał Kowalski. To on był pomysłodawcą ponownego uruchomienia produkcji papieru czerpanego wykorzystywanego do druku wydawnictw okolicznościowych i bibliofilskich. W 1966 r. papiernia została przekazana przez władze państwowe przedstawicielom Zjednoczonego Przemysłu Celulozowo-Papierniczego w Łodzi, któremu podlegał cały przemysł papierniczy w Polsce. Gospodarzem obiektu stały się Bardeckie Zakłady Celulozowo-Papiernicze, a kierownikiem wspomniany wcześniej Michał Kowalski.
Muzeum Papiernictwa otwarto 26.07.1968 r. Zwiedzający mogli obejrzeć stałą wystawę dotyczącą historii papieru i technologii jego tworzenia. W 1971 r. swoją działalność wznowiła czerpalnia papieru. W tym samym dziesięcioleciu stworzono wiatę wystawienniczą, na terenie której wyeksponowano większe obiekty, powołano do życia drukarnię typograficzną, a ekspozycję stałą wzbogacono o materiały na temat przetwórstwa papierniczego. W latach 80 XX w. znacznie wzrosła liczba zwiedzających. W 1992 r. muzeum stało się samodzielną instytucją kultury i odtąd podlegało bezpośrednio Ministerstwu Przemysłu i Handlu, wcześniej było to muzeum zakładowe. To pozwoliło na rozwój prac naukowo-badawczych, konserwatorskich, wystawienniczych i edukacyjnych. Uruchomiono też działy merytoryczne. W kolejnych latach wyremontowano budynki, stworzono gabinety dla pracowników oraz magazyny zbiorów muzealnych i bibliotecznych. Muzeum wyposażono w system antywłamaniowy i przeciwpożarowy. Dokonano też pełnej inwentaryzacji zbiorów. Stworzono nowe wystawy stałe ,,Historia papiernictwa światowego, polskiego i śląskiego” oraz ,,Historia techniki i technologii papiernictwa XIX i XX w.” Pierwsza omawiała dzieje papiernictwa w okresie ręcznego wyrobu, druga od czasów stworzenia pierwszej maszyny papierniczej do współczesności. Zaczęto też tworzyć wystawy czasowe dotyczące np. historii regionu. Ponadto nawiązano współpracę z muzeami i instytucjami zagranicznymi zajmującymi się papiernictwem. Konieczne były też prace remontowe po powodzi w 1998 r. W 1999 r. muzeum przeistoczyło się w instytucję kultury Samorządu Województwa Dolnośląskiego. Pracę remontowe ukończono w 2003 r. W kolejnych latach m.in. stworzono salę wystawienniczo- konferencyjną i przystosowano muzeum do potrzeb osób z niepełnosprawnością.
Od początku XXI w. muzeum zaangażowane jest w działalność wydawniczą popularyzującą wiedzę o papiernictwie. W 2000 r. powstała pierwsza monografia historyczna dotycząca historii papiernictwa na Śląsku. W kolejnych latach wydano przeróżne publikacje naukowe i popularno- naukowe na temat papiernictwa. Od 2001 r., co roku, pod koniec lipca w muzeum odbywa się Święto Papieru. Instytucja ta bierze też udział w międzynarodowych imprezach kulturalnych i naukowych np. w 2011 r. muzeum miało przyjemność być współorganizować dolnośląską inaugurację polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Od 2004 r. istnieje strona internetowa muzeum www.muzeumpapiernictwa.pl w języku polskim, czeskim i niemieckim, a od 2007 r. periodyk ,,Rocznik Muzeum Papiernictwa”. Obecnie muzeum prezentuje wystawę stałą oraz 12 wystaw czasowych, a także prowadzi zajęcia edukacyjne z czerpania papieru według technik historycznych dla każdej grupy wiekowej. Placówka zdobyła wiele nagród, stała się częścią Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego, a w 2011 r. uzyskała status Pomnika Historii. Do dziś trwają starania o wpisanie dusznickiej papierni na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Bibliografia
www.muzeumpapiernictwa.pl
Szmygin B., Fortuna-Marek A., Siwek A., Ocena wartości i plan zarządzaniem Młyna Papierniczego w Dusznikach-Zdroju, Lublin 2017
Młyn Papierniczy w Dusznikach-Zdroju, red. Szymczyk M., Duszniki-Zdrój 2011
